De Framedrum en haar oorsprong
De framedrum is een van de oudste muziekinstrumenten en verbonden met moeder aarde en het ritme van de seizoenen. Ze werd bespeeld voor gebed en ceremonie, voor rituelen en trance. Framedrums zijn handdrums waarvan de diameter groter is dan de diepte van de drum.
De framedrum ontstond in de vroegste geschiedenis toen de mensen een nomadisch bestaan hadden en zij hun kudde volgden. Met de drum – de shamanen drum – werd het dier waarmee zij zo verbonden waren geëerd. De drum was de stem en het instrument van de shamaan/shamane. De beat van het ritme op de drum bracht de shamaan/shamane in trance. De shamanen drum kan een vel hebben o.a. van een rendier, paard, beer, vos en zalm en wordt met een stok gespeeld.
De framedrum en de graanzeef
De framedrum van de vrouwelijke ritmetradities uit de Mediterrane wereld wordt daarentegen met blote handen bespeeld. Zij is licht van gewicht en heeft een dunner vel, het vel van een geit. Deze drum zien we in de geschiedenis verschijnen op het moment dat de mensen graan konden telen.
De eerste afbeelding van de framedrum is gevonden op een grotwand in Çatal Hüyük in Turkije 8000 jaar voor Chr. Hier ontstonden door het telen van graan nederzettingen. Dit zorgde voor grote veranderingen in de samenlevingen. De landbouw verrijkte die verering van de Grote Moedergodin.
De rituelen die voorheen in grotten en de natuur plaatsvonden, werden nu in huis en in heiligdommen uitgevoerd. Tijdens de rituelen werden de aarde en de natuur en de cycli van de seizoenen van het jaar geëerd en bekrachtigd. De maan werd steeds belangrijker. Het zaaien en oogsten werd afgestemd op de maankalender.
Broodaltaar
Het graan werd een belangrijke voedselbron. Het blijkt dat in de heiligdommen in Çatal Hüyük een groot aantal broodovens aanwezig waren en in elk huis zich graanpotten bevonden. Zelfs beeldjes van barende vrouwen zijn in deze keramische potten gevonden. Dé terracotta godin op een troon, geflankeerd door heilige katachtigen is gevonden in een graanvat 6000 v. Chr. Zij is de vroegste weergave van de Anatolische Godin die bekend zou worden als Cybele. Het ontkiemen van de graanzaden in donkere voorraadpotten, die vaak de vorm van een godin hadden, werd een metafoor voor wedergeboorte.
Broodovens
De aanwezigheid van vele broodovens zou kunnen wijzen op broodtradities. Vrouwen zullen de vaardigheden van het bakken van brood hebben overgedragen aan elkaar. Het bakken van brood genereerde een nieuwe metafoor voor transformatie namelijk de omzetting van meel naar deeg en van deeg naar brood. De broodoven stelde de baarmoeder van de godin voor en het gebakken brood haar lichaam. Eten van het brood was eten van de Moedergodin. De Moedergodin dient niet te worden gezien als equivalent van Vadergod. Zij is vloeibaar en heeft vele vormen.
Het waren voornamelijk vrouwen die de rituelen uitvoerden. Je kunt je wellicht voorstellen hoe vrouwen hurkend op de grond het graan zeefden in een ritmische cadans en er misschien zelfs bij zongen. Tijdens een van de optredens met de drumgroep bootsten we deze situatie na en speelden we een ritme met graan in onze drums.
Op Sicilië maakten de mensen, tot op het einde van de vorige eeuw, die graan zeefden ook framedrums. De framedrum en de graanzeef delen onmiskenbaar dezelfde oorsprong en zijn symbolisch voor vruchtbaarheid, het graan, de maan en water.
De eerste drumster met een naam
De plaats waar de geschiedenis begint, de plaats van de vroegbekendste taal, is de Soemerische stad Uruk. De Soemerische cultuur ontstond tussen 3000-4000 voor Chr. Deze plaats was gewijd aan de godin Inanna. Inanna’s tempel stond bekend als het ‘Huis van Kennis’. In haar tempelcomplex bevonden zich keukens voor het bakken van heilige broden.
Tempels, die de universiteiten van de oude wereld waren, werden akoestisch ontworpen om het geluid van de heilige muziek te versterken. De rituelen in de tempel werden uitgevoerd door priesteressen. Hier ontmoeten we de eerste drumster in de geschiedenis met een naam: Lipushiau. De naam Lipushiau bleef in mij doorklinken, een priesteres kwam tot leven. Van haar weten we dat ze de balag-di, een kleineframedrum bespeelde in de tempel van de Maangod. Een grote drum, de balag, werd de Nin-an-da-gal ki genoemd, oftewel de ‘Meesteres van hemel en aarde’. Naast framedrums bespeelden ze lieren, harpen, cimbalen, sistrums en rieten of metalen fluiten. In een lied dat beschrijft hoe Inanna moet worden ontvangen in de heilig stad Uruk, zingt de godin:
“Laat de drum en de tambourijn weerklinken.
Laat de zoete tigi-muziek spelen.”
Muzikale, artistieke en poëtische inspiratie werd altijd geacht te ontspringen uit het heilige vrouwelijke. De framedrum was het middel om de godin aan te roepen en ook het magische instrument waardoor zij sprak. De drummende priesteres was de intermediair en een kanaal voor het goddelijke.
Het erfgoed van de framedrum
Wanneer je je verdiept in de wereld van de framedrum ontdek je dat de drum een belangrijke plaats heeft ingenomen in de geschiednis van vrouwen. En hoe zij verdwenen en verbannen is en nu sinds het einde van de vorige eeuw weer is teruggekeerd in ons bewustzijn. Met diepe dank aan Layne Redmond die uitgebreid onderzoek deed naar het erfgoed van de framedrum.
Veel inscripties op grotwanden, godinnenbeelden en afbeeldingen op muren van tempels zijn bewaard gebleven.
Zo zie je dertig priesteressen met framedrums in een processie naar het altaar begeven op de muren van de mammisie, de geboortekapel op het tempelcomplex van de godin Hathor in Dendera.
De drums zelf, gemaakt van levende materialen, zijn merendeels vergaan. De diverse vingertechnieken scheppen de verschillende klanken.
De de vier basisslagen op de drum zijn verbonden met de vier aangezichten van Moeder Aarde en belichamen: vuur, aarde, lucht en water. De namen van de slagen zijn oud en klinken ook zo. De eerste slag is de Dum, het element water. Ze brengt het vel in trilling en klinkt als het zoemen van het bloed in onze aderen.
De tweede slag is de Pah/Kah, het element aarde. Deze stroke stopt elke trilling en belichaamt de zwaartekracht van de aarde en de botten in ons lichaam.
De derde slag Tak is het element vuur. Deze stroke op de houten rand is hoog en heeft een verkwikkend effect. Ze vertegenwoordigt de warmte en energie in ons lichaam.
De vierde slag Brush/Sh bestrijkt het element lucht en onze levensadem. Het is de klank van het zachte vegende geluid op het vel.
Bij de drum met schellen klinkt deze stroke als Chah in de heldere klanken van de jingles. Jingles en schellen hebben een reinigende werking en zuiveren de atmosfeer.
De klanken zijn hetzelfde, de notatie kan verschillen in andere culturen. Tijdens het bespelen van de framedrum kun je lopen, samen dansen in een cirkel of voorwaarts bewegen in een processie. De drum kun je ook zittend bespelen.
Het geschenk van de Framedrum
Drummen was en is een krachtig middel om in diepere lagen van bewustzijn te komen en een gezamenlijke afstemming te bereiken. Het effect van de aanhoudende ritmen op de drums is wat mensen aanvankelijk intuïtief aanvoelden terwijl het nu wetenschappelijk bewezen kan worden.
Het spelen van ritme is tijdloos en onvergankelijk. We zijn ritme, denk aan onze ademhaling en hartslag. We zijn onderhevig aan ritme. Het ritme van dag en nacht, van rust en werk, van de maan en de seizoenen. We zijn ontstaan in ritme. Tijdens onze groei als foetus in de baarmoeder van onze moeder waren we onderhevig aan de klop van haar hart en het zoemen van haar bloed.
Wanneer we de drum in beide handen houden stromen haar klanken de ruimte in. De achterkant van de drum is jouw domein als drumster. Ikzelf vind de muziek hier het mooiste klinken. In de binnenrand kun je heimelijke symbolen schilderen, gebeden plakken of zelfs een naam geven aan de drum. De voorkant is het gezicht van de drum. Hierop komt je spel tot leven en onthul je je kwaliteiten aan de uiterlijke wereld.
In je handen vertolkt zij je gevoel. Met haar aanhoudende ritmen kan ze innerlijke reizen laten maken. Ze herinnert je eraan om met de cyclische processen van het leven te harmoniëren. Ze brengt heling en creëert ruimte voor introspectie.
Onmiskenbaar zijn de laatste tiental jaren veel vrouwen geboeid geraakt door de framedrum en de lange lijn van de eerste vrouwelijke drummusici. Intussen drummen ontelbare vrouwen over de hele wereld en wordt de ritmische muziek gespeeld, solo of in drumcirkels, allereerst voor plezier en bij vieringen en bij het uitvoeren van rituelen en ceremoniën. De framedrum nodigt je uit om in ritme te zijn met jezelf, je lichaam, je levensfase en met de wereld om je heen.
Isabella Verbruggen
Bron: Boek van Layne Redmond (1952-2013),
Artikel in het blad Cirkelliefde, uitgave: Lughnasadh 2023