‘En de drummers waren vrouwen’  vertelt over een vergeten aspect van het erfgoed van vrouwen

Een spirituele geschiedenis van het ritme

In dit boek neemt Layne Redmond ons mee naar de oorsprong en de geschiedenis van de framedrum. De drum werd als ritueel instrument gebruikt in grotten en later in de tempels van de eerste nederzettingen van onder meer het Oude Europa. In die tijd werd de aarde als een Moedergodin vereerd en het waren de vrouwen die de rituelen en ceremoniën leidden. Het ritme van hun drum hielp hen als sjamanen en als priesteressen de trancestaat te bereiken.

Aan de hand van mythen, archeologische vondsten en geschiedschrijving laat Layne de kracht van de godinnenculturen zien en de plaats van de ritmische muziek daarin. Ze legt de oude vrouwelijke ritmetradities bloot en beschrijft de inmiddels wetenschappelijk bewezen effecten van het ritme op geest, ziel en lichaam.

Met dankbaarheid aan Layne Redmond (1952 -2013). Zij heeft met haar geweldige levenswerk aan vrouwen de mogelijkheid geschonken om hun oude geboorterecht te herontdekken en het pad van de framedrum voort te zetten.

Het boek ‘En de drummers waren vrouwen’ is uitgegeven in 2012 en te bestellen bij: A3BOEKEN

De framedrum ontstond in de vroegste geschiedenis toen de mensen een nomadisch bestaan hadden en zij hun kudde volgden. Met de drum – de shamanen drum – werd het dier waarmee zij zo verbonden waren geëerd. De drum was de stem en het instrument van de shamaan/shamane. De beat van het ritme op de drum bracht de shamaan/shamane in trance. De shamanen drum kan een vel hebben o.a. van een rendier, paard, beer, vos en zalm en wordt met een stok gespeeld.

De framedrum en de graanzeef

De framedrum van de vrouwelijke ritmetradities uit de Mediterrane wereld wordt daarentegen met blote handen bespeeld. Zij is licht van gewicht en heeft een dunner vel, het vel van een geit. Deze drum zien we in de geschiedenis verschijnen op het moment dat de mensen graan konden telen.

Broodaltaar

Het graan werd een belangrijke voedselbron. Het blijkt dat in de heiligdommen in Çatal Hüyük een groot aantal broodovens aanwezig waren en in elk huis zich graanpotten bevonden. Zelfs beeldjes van barende vrouwen zijn in deze keramische potten gevonden. Dé terracotta godin op een troon, geflankeerd door heilige katachtigen is gevonden in een graanvat 6000 v. Chr. Zij is de vroegste weergave van de Anatolische Godin die bekend zou worden als Cybele. Het ontkiemen van de graanzaden in donkere voorraadpotten, die vaak de vorm van een godin hadden, werd een metafoor voor wedergeboorte.

Broodovens

Het waren voornamelijk vrouwen die de rituelen uitvoerden. Je kunt je wellicht voorstellen hoe vrouwen hurkend op de grond het graan zeefden in een ritmische cadans en er misschien zelfs bij zongen. Tijdens een van de optredens met de drumgroep bootsten we deze situatie na en speelden we een ritme met graan in onze drums.

De eerste drumster met een naam

De plaats waar de geschiedenis begint, de plaats van de vroegbekendste taal, is de Soemerische stad Uruk. De Soemerische cultuur ontstond tussen 3000-4000 voor Chr.  Deze plaats was gewijd aan de godin Inanna. Inanna’s tempel stond bekend als het ‘Huis van Kennis’. In haar tempelcomplex bevonden zich keukens voor het bakken van heilige broden.

Tempels, die de universiteiten van de oude wereld waren, werden akoestisch ontworpen om het geluid van de heilige muziek te versterken. De rituelen in de tempel werden uitgevoerd door priesteressen. Hier ontmoeten we de eerste drumster in de geschiedenis met een naam: Lipushiau. De naam Lipushiau bleef in mij doorklinken, een priesteres kwam tot leven. Van haar weten we dat ze de balag-di, een kleineframedrum bespeelde in de tempel van de Maangod. Een grote drum, de balag, werd de Nin-an-da-gal ki genoemd, oftewel de ‘Meesteres van hemel en aarde’. Naast framedrums bespeelden ze lieren, harpen, cimbalen, sistrums en rieten of metalen fluiten. In een lied dat beschrijft hoe Inanna moet worden ontvangen in de heilig stad Uruk, zingt de godin:

“Laat de drum en de tambourijn weerklinken.

Laat de zoete tigi-muziek spelen.”

Muzikale, artistieke en poëtische inspiratie werd altijd geacht te ontspringen uit het heilige vrouwelijke. De framedrum was het middel om de godin aan te roepen en ook het magische instrument waardoor zij sprak. De drummende priesteres was de intermediair en een kanaal voor het goddelijke.

Het erfgoed van de framedrum

Zo zie je dertig priesteressen met framedrums in een processie naar het altaar begeven op de muren van de mammisie, de geboortekapel op het tempelcomplex van de godin Hathor in Dendera.

De drums zelf, gemaakt van levende materialen, zijn merendeels vergaan. De diverse vingertechnieken scheppen de verschillende klanken.

De de vier basisslagen op de drum zijn verbonden met de vier aangezichten van Moeder Aarde en belichamen: vuur, aarde, lucht en water. De namen van de slagen zijn oud en klinken ook zo. De eerste slag is de Dum, het element water. Ze brengt het vel in trilling en klinkt als het zoemen van het bloed in onze aderen.

De tweede slag is de Pah/Kah, het element aarde. Deze stroke stopt elke trilling en belichaamt de zwaartekracht van de aarde en de botten in ons lichaam.

De derde slag Tak is het element vuur. Deze stroke op de houten rand is hoog en heeft een verkwikkend effect. Ze vertegenwoordigt de warmte en energie in ons lichaam.

De vierde slag Brush/Sh bestrijkt het element lucht en onze levensadem. Het is de klank van het zachte vegende geluid  op het vel.

Bij de drum met schellen klinkt deze stroke als Chah in de heldere klanken van de jingles. Jingles en schellen hebben een reinigende werking en zuiveren de atmosfeer.

De klanken zijn hetzelfde, de notatie kan verschillen in andere culturen. Tijdens het bespelen van de framedrum kun je lopen, samen dansen in een cirkel of voorwaarts bewegen in een processie. De drum kun je ook zittend bespelen.

Het geschenk van de Framedrum

Wanneer we de drum in beide handen houden stromen haar klanken de ruimte in. De achterkant van de drum is jouw domein als drumster. Ikzelf vind de muziek hier het mooiste klinken. In de binnenrand kun je heimelijke symbolen schilderen, gebeden plakken of zelfs een naam geven aan de drum. De voorkant is het gezicht van de drum. Hierop komt je spel tot leven en onthul je je kwaliteiten aan de uiterlijke wereld.

In je handen vertolkt zij je gevoel. Met haar aanhoudende ritmen kan ze innerlijke reizen laten maken. Ze herinnert je eraan om met de cyclische processen van het leven te harmoniëren. Ze brengt heling en creëert ruimte voor introspectie.

Onmiskenbaar zijn de laatste tiental jaren veel vrouwen geboeid geraakt door de framedrum en de lange lijn van de eerste vrouwelijke drummusici. Intussen drummen ontelbare vrouwen over de hele wereld en wordt de ritmische muziek gespeeld, solo of in drumcirkels, allereerst voor plezier en bij vieringen en bij het uitvoeren van rituelen en ceremoniën. De framedrum nodigt je uit om in ritme te zijn met jezelf, je lichaam, je levensfase en met de wereld om je heen.

Isabella Verbruggen 

Bron: Boek van Layne Redmond (1952-2013),

En de Drummers Waren Vrouwen

Artikel in het blad Cirkelliefde, uitgave: Lughnasadh 2023

Isabella Verbruggen

Ik geef Haar verhaal de ruimte omdat ik ervaar dat in deze tijd de lang verborgen doch onafgebroken aanwezigheid van het Vrouwelijke zo verlangend is om naar buiten te stromen. Mij zette ze op het pad van de priesteres en haar drum.

De drum leidt ons terug naar de oude vrouwelijke ritmetradities uit de Godinnenculturen van de mediterrane wereld. We zien haar voor het eerst afgebeeld in 8000 voor Christus op een grotwand in Çatal Hüyük in Turkije. De drum is rond en gevormd als een graanzeef. Ze delen dezelfde oorsprong en zijn symbolisch voor vruchtbaarheid, graan, de maan en water. De framedrum verschijnt dan ook op het moment dat de mensen graan gingen telen en er nederzettingen ontstonden. Je kunt je wellicht voorstellen hoe vrouwen hurkend op de grond het graan zeefden in een ritmische cadans en er misschien zelfs bij zongen.

Tijdens een van de optredens met een drumgroep bootsten we deze situatie na en speelden we een ritme met graan in onze drums. De omzetting van graan naar meel, van meel naar deeg en van deeg naar brood is een metafoor voor een transformatieproces. Elk huis had een broodoven als altaar. Eten van het brood was eten van de Moedergodin. De Moedergodin dient niet te worden gezien als een equivalent van de Vadergod. Ze is namelijk vloeibaar en heeft vele vormen.

Het ritmespel op de drum

De framedrum is gedurende al die eeuwen niet veel veranderd en gemaakt van dezelfde levende materialen. De drum heeft een houten frame en is bespannen met een echt vel, vaak van een geit. Ze is licht van gewicht en wordt met beide handen bespeeld. De diverse vingertechnieken scheppen de verschillende klanken.

Er zijn vier basisstrokes die de vier aangezichten van Moeder Aarde belichamen: vuur, aarde, lucht en water. De eerste stroke is de Dum, het element water. Bijna elk ritmepatroon begint met deze stroke. Zij brengt het vel in trilling en klinkt als het zoemen van ons bloed in onze aderen. De tweede stroke is de Kah, het element aarde. Deze stroke stopt elke trilling. Ze is het geluid van de hele hand op de drum en belichaamt de zwaartekracht van de aarde en de botten in ons lichaam. De derde stroke Tak is het element vuur. Deze stroke op de houten rand is hoog en heeft een verkwikkend effect. Ze vertegenwoordigt de warmte en energie in ons lichaam. De vierde stroke Brush bestrijkt het element lucht en onze levensadem. Het is de klank van het zachte vegende geluid van de vingertoppen op het vel. Bij de drum met schellen klinkt deze stroke als Chah in de heldere klanken van de jingles. Jingles en schellen hebben een reinigende werking en zuiveren de atmosfeer.

Wanneer we de drum in beide handen houden stromen haar klanken de ruimte in. De achterkant van de drum is jouw domein als drumster. Ikzelf vind de muziek hier het mooiste klinken. In de binnenrand kun je heimelijke symbolen schilderen, gebeden plakken of zelfs een naam geven aan de drum. De voorkant is het gezicht van de drum. Hierop komt je spel tot leven.

Tempels

Tussen 4000 en 3000 voor Christus ontstonden drie grote beschavingen aan de oevers van machtige rivieren die zich door droge woestijngronden slingerden. Aan de Indus was dat de Harappacultuur, tussen de Eufraat en de Tigris leefden de Soumeriërs en langs de Nijl was er het Koninkrijk van Opper- en Neder-Egypte. De plaats waar de geschiedenis begint, de plaats van de vroeg bekendste taal, is de Soumerische stad Uruk. Deze was gewijd aan de godin Inanna. Inanna’s tempel stond bekend als het ‘Huis van Kennis’. Tempels, die de universiteiten van de oude wereld waren, werden akoestisch ontworpen om het geluid van de heilige muziek te versterken. Hier ontmoeten we de eerste drumster in de geschiedenis met een naam: Lipushiau. De naam Lipushiau bleef in mij doorklinken, een priesteres kwam tot leven. Van haar weten we dat ze de balag-di, een kleine framedrum bespeelde in de tempel van de Maangod. Een grote drum, de balag, werd de Nin-an-da-gal ki genoemd, oftewel de ‘Meesteres van hemel en aarde’. Naast framedrums bespeelden ze lieren, harpen, cimbalen, sistrums en rieten of metalen fluiten.

Egypte

Indrukwekkend was het om in een bootje aan te komen varen bij het eiland Philae en met negen drumsters het tempelcomplex van Isis te bezoeken tijdens de onvergetelijke muziekreizen naar Egypte. In het aller binnenste van haar tempel rond het altaar staan schonk ons een tijdloze ervaring. Op de tempelmuren zagen we taferelen met sistrums. Sistrums zijn ratelaars met metalen schellen. Het woord sistrum betekent schijnen en licht uitdelen. Om haar schoonheid en grandeur wordt dit tempelcomplex ‘De Parel van Egypte’ genoemd. Wie zich mee laat voeren door de magie van dit prachtige eiland hoort nog de vreugdekreten van de mensenmenigten tijdens de Isis-processies.

Zo geheel anders is de Tempel van Hathor te Dendera. De trotse, versteende eenzaamheid van haar tempel heeft iets melancholieks en is bekend om haar papyrusbibliotheek, een van de voornaamste bronnen van de antieke wereld. Hathor, de oudste afgebeelde Egyptische godheid, wordt vaak de moeder van elke god en godin genoemd. Soms verschijnt ze in een menselijke gedaante, maar vaak met de hoorns van een koe. Haar tempelcomplex heeft een mammisi, een geboortekapel, waar je op een muur tweeëndertig priesteressen met framedrums in een processie ziet afgebeeld. Hathor is de godin van de muziek. In haar tempel werd met sistrums,  gesneden van papyrusstengels, ritmisch geritseld om iemands hart voor Hathor te openen. Helaas werd ons in beide tempels niet toegestaan om er te drummen, wel hebben we buiten op het complex hun liederen gezongen.

De priesteres en de framedrum

Uit de geschiedenis blijkt dat in de tempelrituelen de cyclische processen van de seizoenen en het jaar werden geëerd en bekrachtigd. Deze rituelen werden uitgevoerd door priesteressen. In Soemerië was het Inanna, in Egypte was het Hathor en in Griekenland was het de negenvoudige godin, genaamd de Muzen. Zij waren het die aan de mensen de gave van het muziek maken overbrachten. Muzikale, artistieke en poëtische inspiratie werd altijd geacht te ontspringen uit het Goddelijke Vrouwelijke. De drum was het middel om de godin aan te roepen en ook het magische instrument waardoor zij sprak. De drummende priesteres was de intermediair en een kanaal voor het goddelijke.

Nieuwsgierig was ik naar die oude spiritualiteit waarin de framedrum een belangrijke rol speelde. Toen mij op een dag in 2003 werd verteld dat de eerste Priesteressen-opleiding in Nederland van start zou gaan, aarzelde ik dan ook geen moment. Dit tweejarig traject waaraan ik met acht vrouwen deelnam, heb ik als bijzonder plezierig ervaren. We gingen telkens op weg naar de verschillende accommodaties in ons land. Deze lagen vaak in de buurt van een krachtplaats. In de weekenden afgestemd op het ritme van het jaar, raakten we vertrouwd met de godin in haar vele verschijningsvormen.

Godinnen bieden mij een levendige, beeldrijke taal voor het landschap van de innerlijke wereld en het onderbewuste. Ook als archetypen reiken ze modellen aan voor een bepaalde manier van zijn en gedragingen. Wellicht herken je iets in de onafhankelijkheid van Artemis, het huiselijke van Hestia, in de kwaliteit van compassie van Kuan Yin of de transformatie kracht van Cerridwen.

Zij geven tevens een kleurrijke dimensie aan de passages in een vrouwenleven. Al doorlopen wij vrouwen in het leven de verschillende fasen van het meisje, de jonge vrouw, de geliefde, de moeder, de koningin en de crone, op een dieper niveau schuiven zij tijdloos over elkaar heen. Zo kan bijvoorbeeld een jonge vrouw heel wijs zijn en als oudere kunnen we nog steeds openheid en speelsheid voelen en uitstralen. Als je de wereld van de godinnenarchetypen leert kennen heb je een scala aan mogelijkheden ter beschikking om je soms complexe gevoelens uit te drukken. Deze wereld zit vol humor en wijsheid.

In het licht van de opleiding ben je een priesteres als je handelt vanuit een verbinding met het eeuwige vrouwelijke, de aarde, de kosmos en de andere wereld. Rituelen uitvoeren, ceremonies leiden, een tempel bouwen oftewel een sacrale ruimte scheppen zowel binnen als buiten in de natuur, is een van de vaardigheden die je je eigen maakt. Geleidelijk aan is in de opleiding de kennis zich gaan uitkristalliseren in ervaringen en heb ik de kracht van de ritmische muziek beleefd. Met de drum heb je een uniek muziekinstrument in handen, schep je door ritme en klank een harmonische atmosfeer en bereiken de aanwezigen al na enkele minuten een gezamenlijke afstemming.

Magische beleving

Ik drum graag bij bijzondere gelegenheden zoals bij de allereerste Godinnen Conferentie van Nederland in 2005. Ik zie nog voor me hoe acht Engelse priesteressen, prachtig gekleed, na de overdracht van de conferentie in de steencirkel, langzaam in ritme op de beat van onze drums wegliepen door het landschap van Centrum Athanor in Lochem.

De framedrum leidde me ook naar de Goddess Conferences in Glastonbury. Een dierbare herinnering is die eerste keer in 2007, toen ik met mijn vriendin drumden op het einde van de openingsceremonie.

Al drummend liepen we in cadans achter elkaar, ons een weg banend tussen de aanwezigen, die intussen op de grond waren gaan zitten. Een prachtige stilte en zo is drummen bedoeld geweest ging het door mij heen. Het spelen hier in een tot sfeervolle tempel omgetoverde ruimte, versierd met banieren van godinnen uit allerlei culturen, was een magische beleving.

Enkele jaren hebben we met de drumgroep Tympanistriae de ritmen op diverse framedrums laten klinken. Het geluid van het ritme op tars en riqs zacht horen aanzwellen, terwijl de drumsters spelend op de walkbeat de ruimte langzaam binnenkomen, brengt mensen telkens weer in vervoering. Tijdens een performance plaatsen we ons bij voorkeur in het midden. Er loopt een rode draad door de opeenvolging van de ritmes. Het karakteristieke van de diverse ritmen zijn ook hier verbonden met het ritme van de seizoenen. Zo heb je het gedragen ritme van het naar binnen keren in de wintertijd en het snelle en vurige ritme die bij de uitbundige kracht van de zomertijd hoort.

Herkenning

Menige vrouw ervaart een herkenning en krijgt een diep verlangen om zelf te gaan spelen. De oudste drumster begon rond haar 70e jaar. Zelf ervaar ik het solo spelen als heel prettig. Echter veel drumsters hebben de voorkeur om samen te spelen. In een drumcirkel gaan de trillingen over en weer. Het betekent dat je eigen drum trilling opvangt van de ander en de klanken zich vermengen. In het samen musiceren ontstaat vaak vriendschap en verbondenheid. In een van mijn drumgroepen die ik zeven jaar onder mijn hoede had, heb ik die verbindende kwaliteit sterk ervaren.

Layne (1952-2013) heeft met haar geweldige levenswerk het wiel weer in beweging gezet. Na eeuwen van afwezigheid is dankzij haar het framedrummen opnieuw tot leven gekomen. Inmiddels drummen ontelbare vrouwen in eigen kring of in het openbaar. Voor de volgende generatie begint de aanwezigheid van de framedrum in huis iets vanzelfsprekends te worden en geven grootmoeders, moeders en tantes hun vaardigheden wellicht speelsgewijs door. Intussen is er een wereldwijd web dat drummende vrouwen met elkaar verbindt.

Het was een grote eer toen het verzoek ons bereikte van Layne’s vriendin om een deel van haar as uit te strooien op Nederlands bodem. Met een passende ceremonie, gecreëerd door een cirkel van drumvrouwen, heeft dat plaatsgevonden in 2015.

Heling

Terwijl de geschiedenis van framedrum lineair is, symboliseert de drum het cyclische leven en kent haar muziek geen tijd. Muziek wordt telkens opnieuw gecreëerd. Muziek is trilling, wij zijn trilling en we zijn onderhevig aan trilling. Bij framedrumming kun je duidelijk ervaren hoe trillingen inwerken op je lichaam, je denken en je directe omgeving. Als we ervan uitgaan dat alles trilling is, maken we met de strokes op de drum de trillingen van het vel en het hout hoorbaar en nemen we het geluid als het ware mee naar buiten. Deze innerlijke houding geeft een verfijnd karakter aan de manier van framedrummen. Al gauw kun je de vibraties in je vingertoppen voelen. De handen worden na enkele minuten warm waardoor de klanken nog mooier worden en het vel gaat zingen. Hoe groter de drum hoe langer haar klank duurt. Als je het geluid zou kunnen waarnemen zou je geluidsgolven je lichaam zien binnengaan en zich uitspreiden in de ruimte.

Na een tijdje drummen voel je het effect op je lichaam. Het drummen bevordert de functies van je hart, je longen en de stroom van je bloed. Al gauw ervaar je haar vitaliserende werking. Het drummen is ook voedsel voor de zenuwen omdat het coördinatie en tijd vraagt om de beat perfect te doen. Deze functies zijn weer verbonden met het centrale zenuwstelsel en heilzaam voor de nieren, de blaas en ons vermogen om te reinigen en los te laten. Kortom drummen is weldadig. De aanhoudende beat heeft ook invloed op het denken.

Het spelen van een en hetzelfde ritme synchroniseert de beide hersenhelften en brengt je in diepere lagen. Het menselijke brein heeft van zichzelf vier meetbare ritmevibraties:

• beta – praten, wandelen en andere dagelijkse activiteiten
• alpha – ontspanning en meditatief
• theta – inspiratie en creativiteit
• delta – diepe slaap

Al na zeven minuten kun je ervaren dat je je ontspant en van beta naar alpha gaat. Je keert als vanzelf naar binnen en je ogen raken toegeloken. Drummen brengt harmonie in jezelf teweeg en beïnvloedt de luisteraar. Sessies waarin er speciaal voor iemand wordt gedrumd hebben dan ook een helende werking.

Eén dansende beweging

De framedrum is een veelzijdig instrument. In je handen kan zij je andere hart zijn en vertolkt de diepste stem in je. Ze kan een orakel zijn en een doorgang bieden naar een andere werkelijkheid. Met haar ritmen brengt ze je in trance en laat ze je innerlijke reizen maken. Ze herinnert je eraan met de cyclische processen van het leven te harmoniëren. Ze symboliseert het licht van de maan en de geheimen van de duisternis. Ze brengt heling en creëert ruimte voor introspectie.

Voorafgaande aan het drummen stemmen we ons af. We keren naar binnen en doen een innerlijk gebed. Wanneer we voor iemand, voor een bepaalde ceremonie of met een bepaald doel spelen is er aandacht voor de intentie. Gedachten voeren ons naar onze voorouders en hun muziek en we beseffen dat we deel uitmaken van een lange lijn van vrouwelijke musici. In het hart van de drum komt alles samen. De drum wordt als een vat waarin de drumervaringen zich verzamelen en de drum langzaam bezield raakt. Vandaar dat de eigen drum niet door een ander bespeeld kan worden. Het drummen is onmiskenbaar verbonden met je eigen gemoed. Alles wat er is vertaalt zich in je handen, je vingers en je intentie. Als we luisteren tijdens het spelen gaan we nog mooier spelen. Dan is het geven en ontvangen van geluid één dansende beweging.

In de stilte na de allerlaatste beat zijn de vibraties voelbaar in je lichaam en zingt het ritme nog een tijdje door in je hoofd. Het wordt langzaam stiller. Deze stilte is aangenaam en geliefd. Als ik aan framedrumming denk, gaan mijn gedachten vaak uit naar dit moment waarop de atmosfeer zo is veranderd. Subtiel kun je je gewaarworden hoe je lichaam en het veld om je heen zachtjes blijven resoneren. De allerfijnste trillingen beroeren je en raken je diepste wezen.

Met in het Hart van Framedrumming heb ik je met mijn ervaringen een inkijk gegeven in de wereld van de framedrum. De weg die ik hierin heb afgelegd ging vergezeld van veel enthousiaste drumsters. Mijn diepe dank aan al deze vrouwen!

Nijmegen 2018.